Gemeente Willebroek en IGEMO slaan de handen in elkaar om elke twee maanden een stuk erfgoed in de kijker te zetten. Je hoeft namelijk niet naar grote steden te trekken om authentieke monumenten en opmerkelijke gebouwen te bewonderen. Willebroek heeft een lange geschiedenis en heel wat onbekende pareltjes met soms verrassende verhalen. In deze editie laten we je kennismaken met een bijzondere hoeve in Tisselt: het Spaans Kasteel.
Al 460 jaar bevindt zich in de Peeterstraat in Tisselt, verborgen in het groen, een hoeve met de intrigerende naam ‘Het Spaans Kasteel’. Over de hoeve was tot enkele jaren terug maar weinig geweten, tot Paul De Borger zich in de geschiedenis ervan verdiepte. Hij schreef in samenwerking met de Vereniging voor Heemkunde in Klein-Brabant een boek over het Spaans Kasteel en legde een rijke geschiedenis bloot.
Hoeve of kasteel?
Van de hoeve wordt een eerste vermelding gemaakt in 1551, toen nog met de naam ‘Keukenhoeve’ of ‘Hof ter Keuckene’. Geen kasteel dus, zoals de latere naam doet vermoeden. Versterkte hoeves met een slotgracht of versterkte woonhuizen kregen vroeger vaker de naam ‘kasteel’. Denk dus niet aan hoge muren, torens en een ophaalbrug, maar aan een woonplaats van een lokale heer of grondbezitter. Die lokale machthebbers waren vaak Spaanse of aan Spanje gebonden grondbezitters. In 1649 kocht Felipe de San Juan de hoeve. Het zou bijna 200 jaar in Spaans bezit blijven tot 1839. De naam ‘Spaans Kasteel’ krijgt dus al snel een logische verklaring.
Gebouw met status
De hoeve werd vooral als buitenverblijf gebruikt. Doordat in een oude rentebrief gesproken wordt over een kapel, vermoedt men dat het niet om een alledaagse pachthoeve ging, maar een hof met enige status. Verschillende verbouwingen in de 19e en 20e eeuw hebben het uitzicht van de hoeve intussen veranderd. Vandaag is het een gebouw in rode baksteen, maar we gaan ervan uit dat dit vroeger niet zo was. De meeste hoeves werden vroeger bepleisterd en beschilderd in witte of gele tinten.
De hoeve heeft enkele opmerkelijke eigenaars gehuisvest.
Voor de hoeve in Spaans bezit kwam, waren er enkele opmerkelijke eigenaars. De eerste koper in 1551 was meester Jan de Carnin, een advocaat uit de Grote Raad van Mechelen. Hij kocht de hoeve van de familie Huys, een Mechelse poortersfamilie. Na hem was de hoeve in het bezit van de adellijke familie van Hooff en rentmeester van de familie Arenberg. Philip De Clercq, voormalig burgemeester van Mechelen, Cornelis Van den Broecke, een commissaris in het leger van aartshertogen Albrecht en Isabella en Daniël Leijhiers, rentmeester van de stad Brussel, vullen het rijtje van eigenaren aan.
In Spaans bezit
Spanjaard Don Pedro de San Juan was secretaris van Staat en Oorlog, een functie die vergelijkbaar is met die van een huidige minister, en was in dienst van de aartshertogen Albrecht en Isabella. Don Pedro huwde de Vlaamse Cornelia De Mens. Wanneer hun jongste zoon Philippe het toenmalige Keuckenhof koopt in 1649, komt de hoeve in Spaans bezit.
De hoeve bleef bijna 200 jaar in Spaans bezit via een speciaal erfsysteem. De naam 'Spaans Kasteel' krijgt dus al snel een logische verklaring.
Felipe stierf echter kinderloos, waardoor de hoeve overging naar Simon de Santander. De hoeve bleef bijna 200 jaar in Spaans bezit dankzij het zogenaamde erfsysteem. Wanneer er geen kinderen waren, ging het bezit naar de eerstvolgende erfgenaam binnen dezelfde familie. De Spanjaarden konden zo voorkomen dat familiegoederen naar de schoonfamilie gingen. Het is niet het enige gebouw in Willebroek dat verbonden is aan de Spanjaarden. Richting het Zennegat aan de Hoge Weg is er een hoeve met de naam Hooghuis, ooit een Spaanse versterking. Ook het Sashuis in Klein-Willebroek kreeg de benaming Spaans Huis.
‘Blockerskasteeltje’
Tussen 1832 en 1890 woonde de familie De Block in het Spaans Kasteel. Het Spaans Kasteel werd dan ook vaak ‘t Blockerskasteeltje genoemd. Twee burgemeesters van Tisselt kwamen uit deze familie. Carolus de Block woonde zijn hele leven lang in de hoeve. Op 26 jaar zetelde hij in de gemeenteraad en was hij twee jaar burgemeester. In 1890 overleed hij op 47-jarige leeftijd.
Zijn jongere broer Jozef woonde tot aan zijn huwelijk in het Spaans Kasteel. Hij werkte als molenaar, landbouwer en paardenkweker. Tot aan zijn dood in 1914 was Jozef de Block burgemeester van Tisselt. Zijn leven eindige dramatisch tijdens de Eerste Wereldoorlog. Toen Duitse soldaten op 28 september 1914 een verrekijker en enkele telefoondraden in zijn molen vonden, werd Jozef beschuldigd van spionage. Hij werd geëxecuteerd door twaalf marinesoldaten nadat hij zijn eigen graf had moeten graven. De Jozef De Blockstraat in Tisselt werd naar hem vernoemd en ligt aan de plaats waar ooit zijn molen stond.
Respect voor authentieke karakter
Etienne Clymans woont momenteel in het Spaans Kasteel. Hij is fier dat hij in zo’n uniek stuk erfgoed kan verblijven. “Vooraleer het boek uitkwam, kenden we zelf de volledige geschiedenis niet. Nu weten we bijvoorbeeld waar de naam vandaan komt. Het pand is sinds 1921 in familiebezit. Het was best bouwvallig toen we hier kwamen wonen. We hebben het gerenoveerd, met veel respect voor het authentieke karakter.”
“Het erfgoed is trouwens meer dan alleen de huidige woning. De omwalling is nog steeds intact. Er is veel natuur, met heel wat akkers en liefst 156 knotwilgen”, zegt Etienne. “We kunnen hier zwemmen, kajakken, mountainbiken: we zitten hier goed!”
Wil je meer weten over de opmerkelijke hoeve? Het boek ‘Spaans Kasteel, een Tisseltse hoeve met een exotisch tintje’ van Paul De Borger is een echte aanrader.